سه شنبه ۲۹ دی ۹۴ ۱۵:۰۵ ۲۹ بازديد
«و ان يطمع نفسه فى اضلالنا عن طاعتك، و امتهاننا بمعصيتك». لفظ «ان» مصدريه اى الاطماع. و هو معطوف على الثقه. اى: نعوذ بك من الاطماع. و الامتهان: افتعال من المهنه بمعنى الخدمه اى ابتذالنا فى اتباعه بمعصيتك من قولهم: امتهنونى، اى: ابتذلونى فى خدمتهم. يعنى: و پناه مى جويم به تو از طمع انداختن شيطان نفس خود را در گمراه ساختن ما از طاعت و فرمانبردارى تو و در مبتذل ساختن و خوار داشتن ما را در پيروى نمودن او به نافرمانى تو. «او ان يحسن عندنا ما حسن لنا، او ان يثقل علينا ما كره الينا». يا نيكو شود نزديك ما آنچه او نيكو گرداند از براى ما، يا گران شود بر ما آنچه او كراهت داشته باشد از ما. و در بعضى نسخ به جاى «او» واو عاطفه است هم در «او ان يحسن و (هم در «او) ان يثقل».
«اللهم اخساه عنا بعبادتك. و اكبته بدووبنا فى محبتك». خسات الكلب خسا: طردته و ابعدته. اى: اطرده و ابعده.
و الكبت- بالباء الموحده و التاء المثناه الفوقانيه-: الصرف و الاذلال. و كبته لوجهه، اى: صرعه. و الدووب: العاده و الشوق الشديد. و داب فلان فى عمله، اى: جد و تعب. يعنى: بار خدايا، دور گردان شيطان را از ما به عبادت كردن و پرستش ما تو را. و به روى درافكن و خوار گردان او را در كوشيدن و رنج بردن ما در محبت و دوستى تو. «و اجعل بيننا و بينه سترا الا يهتكه». و بگردان ميان ما و ميان او پرده اى كه نتواند دريد آن را. «و ردما مصمتا لا يفتقه». اى: سدا. من: ردمت الثلمه، اى: سددتها. و المصمت: الذى لا مزجه فيه و لا يقدر على ثلمه. و المصمت روى باسم الفاعل من اصمت اللازم و باسم المفعول من اصمت المتعدى. و فتق الشى ء: شقه. و بابه نصر. (يعنى:) و بندى سخت محكم كه باز نشكافد آن را.
«اللهم صل على محمد و آله. و اشغله عنا ببعض اعدائك». بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او، و فارغ گردان شيطان را از ما و مشغول ساز او را به بعضى از دشمنان خود- كه كفار بوده باشند. «و اعصمنا منه بحسن رعايتك». اى: حفظك. و منه قوله تعالى: (و الذين هم لاماناتهم و عهدهم راعون)، اى: حافظون. (يعنى:) و نگاه دار ما را از او به خوبى نگاه داشتن خود. «و اكفنا ختره».
الختر: الغدر. (يعنى:) و كفايت كن ما را از عذر و خيانت شيطان. و در بعضى نسخ به جاى ختره «خطره» است به معنى الاشراف على الهلاك. «و ولنا ظهره». و بگردان پشت او را به طرف ما. و اين كنايه است از دور كردن او از ما. «و اقطع عنا اثره». الاثر- بكسر الهمزه و سكون الثاء المثلثه-: ما بقى من رسم الشى ء. (يعنى:) و قطع كن از ما اثر و نشانه ى او را.
«اللهم صل على محمد و آله. و امتعنا من الهدى بمثل ضلالته». يقال: امتعه الله بكذا و متعه بمعنى. (يعنى:) بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و برخوردارى ده ما را از هدايت خود به مثل گمراهى او. «و زودنا من التقوى ضد غوايته». الغوايه مصدر. يقال: غوى- بالفتح- يغوى غيا و غوايه: الضلال و الخيبه. و توشه ده ما را از پرهيزكارى- يعنى دور شدن از لوث گناه- كه خلاف گمراه كردن شيطان است. «و اسلك بنا من التقى خلاف سبيله من الردى». الردى: الهلاك. و سلوك فرما ما را به راه پرهيزكارى بر خلاف طريقه ى او كه مودى به
هلاكت است.
«اللهم لا تجعل له فى قلوبنا مدخلا». بفتح الميم و الخاء. و روى بضم الميم و الخاء اى: موضع الدخول او المصدر. يعنى: بار خدايا، مگردان از براى شيطان در دلهاى ما محل درآمدن او- يا: داخل مساز او را در دلهاى ما داخل ساختنى. «و لا توطنن له فيما لدينا منزلا». «توطنن» على صيغه المضارع من باب الافعال من اوطنت وطنا، موكدا بالنون الثقيله المفتوحه. اى: لا تتخذ له وطنا. و المنزل بفتح الميم و كسر الزاى: موضع النزول، و بفتحها: النزول، على ان يكون مصدرا من غير لفظ فعله. يعنى: فراگير از براى شيطان آرامگاه در آنچه نزديك ماست فرود آمدنى- يا: محل فرود آمدن.
«اللهم و ما سول لنا من باطل، فعرفناه. و اذا عرفتناه، فقناه». سول، اى: زين. يعنى: بار خدايا، آنچه زينت داده و آراسته ساخته شيطان رجيم از براى ما از انديشه هاى باطل، پس شناسا گردان ما را به آن. و چون شناسا گردانيدى ما را به آن، پس نگاه دار ما را از آن. «و بصرنا ما نكايده به». «نكايده» بالياء لا بالهمزه اصح. (اى ما ندفع كيده). (يعنى:) و بينا گردان ما را به آنچه مكايده كنيم با او. يعنى اگر او كيدى كند با ما، ما نيز توانيم در مقابل آن كيدى كردن.
«و الهمنا ما نعده له». اى: ما نكون على عده و استعداد فى دفع محاربته. (يعنى:) و ملهم ساز ما را به آنچه مهيا و مستعد شويم از براى دفع محاربه ى او. «و ايقظنا عن سنه الغفله بالركون اليه. و احسن بتوفيقك عوننا عليه». السنه هى ابتداء النعاس فى الراس. فاذا خالط القلب صار نوما. (يعنى:) و بيدار كن ما را از خواب غفلت به اعتماد نمودن به سوى شيطان. و نيكو گردان به توفيق و مددكارى خود نصرت دادن ما را بر او.
«اللهم و اشرب قلوبنا انكار عمله. و الطف لنا فى نقض حيله». «اشرب» على صيغه الامر من باب الافعال، اما من الشراب و الشرب، او من الاشراب و هو اللون. اى: خالط قلوبنا انكار عمله كما يخالط الشراب اعماق البدن، او كما يتداخل الصبغ الثوب. و در بعضى نسخ به جاى لنا «بنا»- به باى موحده- روايت شده. و اين نسخه موافق قرآن و لغت است. و النقض مصدر نقض البناء و الحبل و العهد. يعنى: بار خدايا، بياشامان- يا: بياميز، يعنى درآور- در دلهاى ما انكار كردن او. و لطف كن از براى ما- يا: با ما- در برطرف ساختن حيله ها و مكرهاى او.
«اللهم صل على محمد و آله. و حول سلطانه عنا». السلطان: مصدر كغفران و معناه التسلط. يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و بگردان تسلط و غلبگى او را از ما. «و اقطع رجاءه منا». و ببر اميد او از ما- كه به ما درنياويزد.
«و ادراه عن الولوع بنا». الدرء: الدفع. و منه: (و يدروون بالحسنه السيئه)، اى: يدفعونها. و الولوع- بضم الواو- هنا الحرص. (يعنى:) و دفع كن شيطان را از حريص بودن به ما در گمراه ساختن.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجعل آباءنا و امهاتنا و اولادنا و اهالينا و ذوى ارحامنا و قراباتنا و جيراننا من المومنين و المومنات منه فى حرز حارز، و حصن حافظ، و كهف مانع. و البسهم منه جننا واقيه. و اعطهم عليه اسلحه ماضيه». الامهات: جمع امهه، و هى الام و الوالده. قال الجوهرى فى الصحاح: و اصل الام امهه. و لذلك يجمع على امهات. و قال بعضهم: الامهات للناس و الامات للبهائم. و الارحام: جمع الرحم يعنى القرابه. و حرز حارز من قبيل شعر شاعر، فاجرى اسم الفاعل صفه للشعر و هو لقائله. و القياس ان يقول: حرز محرز، او: حرز حريز. لان الفعل منه احرز. و لكن كذا روى، و لعله لغه. قال ابن الاثير فى نهايته: احرزت الشى ء احرازا، اذا حفظته و ضممته اليك و صنته عن الاخذ. و منه حديث الدعاء: «اللهم اجعلنا فى حرز حارز»، اى: كهف منيع. فالمعطوفان عليه بمنزله التفسير له. و التكرار من باب التاكيد و اختلاف اللفظ. و الكهف كالبيت المنقور فى الجبل. و الجمع: الكهوف. و فلان كهف، اى: ملجا. و «جننا» جمع جنه بضم الجيم، و هى الوقايه. و كسرها لحن. و بالضم ايضا:
الستره و الترس. و منح الحديث: «الامام جنه». لانه يقى الماموم من الزلل و السهو، كما يقى الترس صاحبه. و بالفتح: البستان. و «اسلحه ماضيه»، اى: نافذه حاده. يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او. و بگردان پدران و مادران و فرزندان و اهل بيت ما و خويشاوندان و صاحبان رحمها و نزديكان و همسايگان ما را از مردان مومن و زنان مومنه، از شيطان در پناهى نگاه دارنده و حصارى محكم و پناهى بازدارنده. و درپوشان ايشان را از اذيت شيطان سپرهايى كه نگاه دارد ايشان را. و اعطا كن ايشان را سلاحهاى نفوذ كننده ى درگذرنده در حالتى كه غالب باشند بر او.
«اللهم و اعمم بذلك من شهد لك بالربوبيه». بار خدايا، عام ساز آنچه طلب كردم از تو- از استعاذه ى از وساوس شيطان و غير آن. در اين دعا- هر آن كسى را كه گواهى داده است تو را به پروردگارى. «و اخلص لك بالوحدانيه». و اخلاص ورزيده مر تو را به يگانگى. «و عاداه لك بحقيقه العبوديه». و دشمنى كرده است شيطان را از براى رضاى تو به حقيقت بندگى كه به تو دارد. «و استظهر بك عليه فى معرفه العلوم الربانيه». و استظهار جسته به سبب تو بر او و غالب شده به واسطه خوض در شناخت علمهاى ربانى- يعنى علومى كه تعلق به ذات و صفات و افعال خداى تعالى دارد.
«اللهم احلل ما عقد».
يعنى: بار خدايا، بگشا آنچه او بسته است. «و افتق ما رتق». الفتق: ضد الرتق و هو الشق. يقال: فتقت الشى ء فتقا: شققته. (يعنى:) و بشكاف آنچه او دوخته است. و اين كنايه است از اينكه آنچه او كرده تو نقيض آن را به جا آر. «و افسخ ما دبر». الفسخ: النقض. (يعنى:) و برطرف ساز آنچه او تدبير كرده. «و ثبطه اذا عزم». ثبطه عن الامر تثبيطا: شغله عنه. و التثبيط: التعويق. (يعنى:) و بازدار او را از مراد خود هر گاه عزم نمايد به مطلبى. «و انقض ما ابرم». الابرام: الاحكام. يقال: ابرم الشى ء: احكمه. و المبرم و البريم: الحبل الذى جمع بين مفتولين ففتلا حبلا واحدا. و النقض نقض الحبل. يعنى: تاب باز ده ريسمانى را كه او تاب داده. و اين نيز كنايه است از ابطال عمل آن.
«اللهم و اهزم جنده. و ابطل كيده». يعنى: بار خدايا، بگريزان لشكر او را. و باطل ساز كيد و مكر او را. «و اهدم كهفه. و ارغم انفه». همزه ى «ارغم» هم به وصل خوانده اند كه از رغم انفه باشد، و هم به قطع كه از ارغم انفه باشد. يقال: رغم انفى لله، اى: ذل و خضع. او معناه: الصق انفه بالرغام،
و هو التراب. (يعنى:) و فرود آر و خراب ساز جايى را كه محل پناه او باشد. و خوار گردان - يا: در خاك مال- بينى او را. و اين كنايه است از اهانت و خوارى او.
«اللهم اجعلنا فى نظم اعدائه. و اعزلنا عن عداد اوليائه». يعنى: بار خدايا، بگردان ما را در رشته اى كه دشمنان شيطان را منتظم گردانيده اى در آن. و دور كن ما را از شمار دوستان او. «لا نطيع له اذا استهوانا». استفعال من هوى يهوى، اذا ذهب. اى: اهوى الينا بحبائله ليذهب بنا الى مهواه الغوايه و هاويه الضلاله. فمعنى «استهوانا» اى: استغوانا فى المهامه. يعنى: طاعت و فرمانبردارى نكنيم او را چون فريب دهد ما را و سرگردان سازد در بيابان ضلالت و غوايت و گمراهى. «و لا نستجيب له اذا دعانا». و اجابت نكنيم او را چون بخواند ما را. «نامر بمناواته من اطاع امرنا، و نعظ عن متابعته من اتبع زجرنا». المناواه: المعاداه. من النوء بمعنى النهوض. لان كلا من المتعاديين ينوء الى صاحبه. اى: ينهض. يعنى: بفرماييم به دشمنى و خصومت او هر آن كسى كه اطاعت كند فرمان ما را. و پند دهيم مردم را از پيروى كردن او، هر آن كسى كه پيروى نمايد زجر مواعظ ما را.
«اللهم صل على محمد و آله خاتم النبيين و سيد المرسلين و على اهل بيته
الطيبين الطاهرين». خاتم- بكسر التاء على صيغه الفاعل و بفتحها- بمعنى ما يختم به كالطابع- بفتح الباء الموحده- لما يطبع به الشى ء. او بمعنى زينه النبيين. لان الخاتم زينه للابسه. و بالصيغتين روى فى هذا الدعاء. يعنى: بار خدايا، رحمت كن بر محمد و آل او كه آخر پيغمبران است- يا: زينت ايشان است- و بهترين پيغمبران مرسل است- و سابقا تحقيق پيغمبر مرسل نموده، لهذا تكرار آن نمى نمايد- و بر اهل بيت او كه پاك و پاكيزگانند از گناهان صغيره و كبيره و سهو و نسيان. «و اعدنا و اهالينا و اخواننا و جميع المومنين و المومنات مما استعذنا منه. و اجرنا مما استجرنا بك من خوفه». و پناه ده ما را و اهلان ما را و برادران ما را و همه ى مردان مومن و زنان مومنه را از آنچه پناه جسته ايم ما از او. و زينهار ده ما را از آنچه زينهار خواستيم به تو از ترس او.
«و اسمع لنا ما دعونا به». «اسمع» فى الاصل بهمزه الوصل. اى: اجب دعوتنا. و فى روايه ابن ادريس بقطع الهمزه. اى: اجعل لنا ما دعونا به مسموعا مستحقا للاجابه. قال الشهيد الثانى فى شرح الارشاد عند تفسير قوله: «سمع الله لمن حمده»: ان سمع من الافعال المتعديه بنفسها. قال الله تعالى: (سمعنا فتى يذكر)، (سمعنا مناديا ينادى للايمان). و قد عدى هنا باللام لتضمنه معنى استجاب فعدى بالى فى
قوله: (لا يسمعون الى الملا الاعلى). انتهى كلامه اعلى الله مقامه. يعنى: و بشنو و اجابت كن دعوت ما را. يا: بگردان آنچه خوانده ايم ما آن را مستحق اجابت و مسموع خود. «و اعطنا ما اغفلناه. و احفظ لنا ما نسيناه». و بده ما را آنچه غفلت ورزيده ايم آن را. و به خاطر ما (محفوظ دار) از آنچه فراموش كرده ايم آن را. «و صيرنا بذلك فى درجات الصالحين و مراتب المومنين». و بگردان ما را به سبب اعطاى اين مسوولات در پايه هاى مردم صالح و مرتبه ى مومنين. «آمين رب العالمين». يعنى: بار خدايا، اجابت كن دعوت مرا، اى پروردگار عالميان.